SAĞLIK REHBERİ

Diz ağrıları pek çok insanın hareket kabiliyetini de kısıtlayarak günlük yaşamını zorlaştırabiliyor. Bu şikayetin en önemli nedenlerinden birini de halk arasında diz kireçlenmesi olarak da bilinen eklem dejenerasyonu oluşturuyor. Eklem içindeki kıkırdak yüzeyin birbirine sürtünmesi sonucunda oluşan ağrılar, eklem etrafındaki bağların gerilmesine bağlı olarak ortaya çıkan ağrılar ve hareket kısıtlılıkları diz protezi cerrahisi ile ortadan kaldırılabiliyor. Medstar Topçular Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Bölümü’nden Op. Dr. Serdar Özyalçın, diz kireçlenmesi ve diz protezi ameliyatları ile ilgili bilgi verdi.

Genetik faktörler ve fazla kilolara dikkat!

Diz kireçlenmesi olarak bilinen eklem dejenerasyonunda, dile getirildiği gibi sebep aslında kireçlenme değildir. Her eklemde 10-12 mm olan kıkırdak kalınlığının azalması eklemde kıkırdak sürtünme kat sayısının azaltır ve bu olağan bir süreçtir. Yük aktarımı daha çok dizin iç tarafına medial denilen bölüme gerçekleştiği için, genellikle dizin iç tarafında bozulma ve dejenerasyon daha çabuk olur. Ailesel yatkınlık, aşırı kilolar, daha önce geçirilen travmalar veya bazı kemik hastalıkları diz kireçlenmesinin en sık görülen nedenleridir. Bunların dışında tamamen rastlantısal veya kişiye özel olarak diz kireçlenmesi durumları ile karşılaşılabilir.  

Kalça ve belde de ağrılar görülebilir

Diz kireçlenmesinde temel şikayetler sadece ağrı değildir. Hareket kabiliyeti ve dizin bükülmesi azalır. İleri vakalarda bacak aksı içeri veya dışa doğru açılanmaya başlar. Bu ağrıyı arttırıp hareket kapasitesini azaltır ve bağlantılı olarak kalça ve belde de ciddi şikayetlere yol açar. Muayenede kalça ve beldeki ağrının dizden kaynaklanıp kaynaklanmadığı iyi araştırılmalıdır. Örneğin bedenin başka bir bölgesinden, bel ağrısından kaynaklanan bir şikayet üzerine diz ameliyatı yapılırsa hasta iyileşmeyecektir. Bu tür tabloların en doğru şekilde değerlendirilmesi gerekir.

Vakit kaybetmeden ortopedi uzmanına başvurun

Dizler ile ilgili ciddi şikayetler varsa mutlaka bu konuda deneyimli bir doktora başvurulmalıdır. Detaylı muayene ve MR gibi tetkiklerin ardından diz kireçlenmesi için kesin tanı konulabilmektedir. Diz kireçlenmesinin tedavisinde diz protezleri önemli bir yer tutmaktadır. Kişinin diz protezine ihtiyacı olup olmadığı hastalığın şiddetine ve hastanın durumuna göre belirlenmektedir. Protez gerektiren diz ağrısı belli bir yaş grubunda ki hastaların genellikle yürümeyle hissettikleri ağrılardır. Diz ağrısında protez için önemli olan yürüme fonksiyonunun zaman geçtikçe bozulmasıdır. Hasta genellikle ağrısız başladığı yürümeye, 50 ya da 100 m sonra ağrı başlayınca topallama şeklinde devam eder. İleri dönemde diz ağrılarında yürümeye başlama sırasında şiddetli ağrı başlar. Diz ağrısının önemli nedenlerinden biri kıkırdaklar arasındaki sürtünmenin azalması sonucunda buradaki sinir hücrelerinin hassaslaşıp hastanın her adımda ağrıyı hissetmesidir.

Bir diğer nedeni de ileri dönemde diz bozuklukları ve kireçlenmelerinde eklemin şeklinin bozulmasına bağlı olarak eklem kenarındaki bağ ve destek dokuları da geriler. Bu gerileme nedeniyle oluşan diz ağrıları da vardır.

Diz protezi hastaya hareket kabiliyetini geri kazandırıyor

Diz protezi eklem kıkırdak ilişkisi bozulduğunda kullanılan bir ameliyat yöntemidir.  Normal bir dizde eklem yüzeylerinde sürtünme kat sayısı iki buz parçasının birbirine sürtüldüğü zaman oluşan sürtünme kat sayısından bile daha düşüktür. Burası çok kaygan bir yüzeydir. Diz protezi, bu kayganlığı ve elastikiyeti kaybeden diz anatomisinde bunu tekrar oluşturmak için koyulan bir takım implantlar- cihazlardır. Diz protezi tek planlı diz protezleri ve total diz protezleri olarak ikiye ayrılır.

Ünikondiler diz protezi, eklem yüzeyinin kayganlığını ve hareketle birlikte eklem rahatlığını oluşturmaya yönelik tedavi yöntemleridir.Genelde herkeste dizin iç tarafında yani her iki dizin birbirine bakan yüzeyinde kireçlenme gelişir. Erken evre kireçlenmelerde 45-50 yaş grubunda öncelikle dizin iç tarafı bozulur. Ağrı orada başlar, dizin dış tarafı diye tabir edilen dizin birbirine bakamayan diğer yüzlerinde kireçlenme henüz gelişmemiştir. O zaman sadece küçük bir kesi ile dizin iç tarafındaki eklem yüzeyi değiştirilir. 3. ve 4. evre ileri kireçlenmelerde total diz protezi devreye girer. Burada da dizin tüm eklem parçaları çıkarılır. Metal parçalar ve araya da insert denilen plastik bir parça konur. Dizde uyluk, baldır ve diz kapağı yani patella olarak 3 ayrı kemik vardır. Temelde bu 3 eklemin birbirine bakan yüzeyinde kıkırdakları vardır. Diz kireçlenmesinde bu 3 yüzey bozulur. Diz uyluk kemiği ile baldır kemiği eklem yüzeyi tıraşlanır, yaklaşık 2-3 mm kesilir. Dizin kireçlenme miktarına bağlı olarak o bölgelere metal parçalar konur. Metal parçalar kemiğe kemik çimentosu adı verilen sement isimli bir madde ile yapıştırılır. İki metalin arasında uygun boyutta yine kayganlığı yani diz hareketini sağlayacak insert denilen plastik parçayı eklenir. Çok nadiren diz kapak kemiği küçük bir kemik olduğu için eklem yüzeyinin değiştirildiği vakalar olur. Ancak bu çok çok nadir yapılan bir ameliyattır çünkü sadece iki ana kemiğin eklem yüzeyini değiştirmek hasta için yeterli bir tedavi sağlar.

Hasta konforu ön planda

Diz protezi ameliyatında dizde kanama olmasın diye turnike uygulanır. Dizin tam orta hattından yaklaşık 7-8 cm ortalama 10 cm’lik bir kesi yapılır. Eklem yüzeyi açılır ve önce eklem incelenir. Bozuk olan eklem yapıları eklemden uzaklaştırılır. Yırtık menüsküsler, aşırı gelişmiş kemik çıkıntılar temizlenir. Daha sonra uyluk ve baldır kemiklerinin eklem yüzeyine, gayt adı verilen yeni uygun şablonlara göre belirlenen kesiler yapılır.

Bu kesilerden sonra deneme boyutlarını yapılır. Her hasta için kullanılan diz protezi boyutu değişir. Her markada kullanılan diz protezi küçük farklılıklar gösterir. En uygun boyut belirlenince dizin her türlü yönelimine uygun hareket yapacak protezi seçilir. Sonra orijinal protezler çıkarılıp çimento ile uygulanır. Daha sonra turnike açılır, kanama kontrolü yapılır ve diz kapatılır. Diz protezinde kullanılan kemik çimentosu donma süresi bir gündür. Dolayısyla ameliyattan 1 gün sonra dize yük vermeye başlanır. Ameliyattan sonra hasta daha az ağrı çeksin ve daha dengeli yürüyebilsin diye yürüteç ile yürüme desteği sağlanır. İlk günden itibaren dize tüm yük verilmeye başlanır. Hastanın tolere etmesine göre yürüme asistanlarından da uzaklaştırılarak normal hayatına 2-3 hafta içinde dönmesi sağlanır.

Hastaya diz egzersizleri verilir. Ameliyattan sonra bir dönem mutlaka her alt bacak ameliyatında yapıldığı gibi pıhtı atmaması için, pıhtı önleyici ilaçlar hastanın ek hastalıklarına göre düzenlenir. Ağrı kesici rutin olarak kullanılır. Bunlar dışında çok ciddi bir ilaç tedavisi yapılmaz. Pıhtı atmasını önlemek için verilen ilaç tedavisi ile birlikte mekanik olarak da desteklemek için varis çorabı önerilir.

Risk değerlendirmesi açısından her iki dizin aynı anda ameliyat edilmesi doğru değildir. Ameliyata ve hastalığa bağlı iltihap artırır. İdeal olanı tek bir dizin ameliyat edilip aradan zaman geçtikten sonra diğer dizin ameliyat edilmesidir.

Ameliyat sonrası dönemde de dikkatli olunmalı

Diz ve kalça cerrahisinde hareket kabiliyeti bir miktar kısıtlanmalıdır. Bağdaş kurma ya da çömelme gibi hareketlerden kaçınılmalıdır. Kilo varsa zayıflanmalıdır çünkü cihaz ne kadar yük taşırsa ortalama 15 yıl olan kullanıl ömrü kısalır. Özellikle travma yüklü zıplama gerektiren basketbol, voleybol gibi sporlardan uzak durulmalıdır. Çiftçilikte ağır yük taşıma, ağır eşya taşıma gibi çalışmalara kısıtlama getirmekte fayda vardır.